آنالیز اسپرم (مایع منی)
برای بارور بودن یک مرد، بیضه‌ها باید به تعداد کافی اسپرم سالم تولید کنند، اسپرم باید به درون واژن زن نفوذ کند و مسیر لازم برای رسیدن به تخمک را طی کرده و آن را بارور سازد. آنالیز اسپرم (مایع منی)
همان طور که گفتیم، در علم آندرولوژی معمولاً تشخیص مشکلات ناباروری مردان با معاینه‌ی عمومی بدن و بررسی سابقه‌ی پزشکی آن‌ها آغاز می‌شود.
ابتدا اندام‌‌های تناسلی مرد معاینه می‌شوند و سؤالاتی درباره‌ی وجود هرگونه ناهنجاری وراثتی، مشکلات سلامتی حاد، بیماری، زخم و جراحی که باروری را تحت تأثیر قرار دهد از بیمار پرسیده می شود.
متخصص آندرولوژی همچنین سؤالاتی درباره‌ی وجود یا عدم وجود ناتوانی جنسی، عادات جنسی فرد و تکوین جنسی او طی بلوغ می‌پرسد. در مرحله‌ی بعد پزشک برای تشخیص دقیق علت ناباروری درخواست تست‌‌های بیشتری می‌کند. این تست‌‌های اختصاصی عبارتند از:
آنالیز مایع منی و تفسیر اسپرموگرام:
ناباروری مردان، تقریباً همیشه از طریق نتایج غیرطبیعی آنالیز مایع منی و آزمایش اسپرموگرام مشخص می‌شود. اما باید دقت کرد که حتی در صورت طبیعی بودن کیفیت مایع منی ممکن است سایر عوامل مردانه (مانند اختلال در عملکرد جنسی و ناتوانی جنسی) در این زمینه دخالت داشته باشند. آنالیز اسپرم (مایع منی)
ارزیابی اولیه شامل آنالیز صحیح حداقل دو نمونه‌ی مایع منی باشد. اگر نمونه غیرطبیعی باشد، باید حداقل با فاصله‌ی چهار هفته نمونه‌ی دیگری از مایع منی آنالیز شود.
طی انجام ارزيابي های اولیه ناباروری مردان، نمونه اسپرم می بایست پس از دو تا هفت روز عدم مقاربت گرفته شده باشد. زمان كوتاه‌تر از اين ممكن است تأثير منفی بر حجم نمونه و غلظت اسپرم داشته باشد، با اینکه ممكن است باعث افزايش حركت اسپرم شود.
نداشتن رابطه‌ی جنسی به مدت طولانی نیز حركت اسپرم را كاهش می‌دهد. به طور کلی مایع منی توسط خودارضایی یا قطع کردن نزدیکی و ریختن مایع به داخل ظرف استریل به دست می‌آید.
اگر خودارضایی از نظر فرهنگی پسندیده نباشد، متخصص آندرولوژی نوعی کاندوم ویژه را در اختیار فرد قرار می‌دهد تا طی نزدیکی نمونه را در آن جمع‌آوری کند. این کاندوم از جنس سیلیکون می‌باشد که اثرات سمی بر اسپرم ندارد.
آزمایشگاه طی آزمایش اسپرموگرام، نمونه‌ی فرد را برای سلامت اسپرم و مایع منی آنالیز می‌کند، تعداد اسپرم های موجود را اندازه می‌گیرد و وجود هرگونه ناهنجاری در مورفولوژی (شکل) و حرکت اسپرم را شناسایی می‌کند.
در اکثر مواقع چندین تست اسپرموگرام یا آنالیز مایع منی طی یک بازه‌ی زمانی انجام می‌شود تا دقیق‌ترین نتیجه به دست آید. اگر نتیجه آنالیز اسپرم طبیعی باشد، پزشک در مرحله‌ی بعدیِ تشخیصِ علت ناباروری، قبل از درخواست هرگونه تست بیشتر برای مرد، معاینه‌ی کامل همسر وی را توصیه می‌کند. آنالیز اسپرم (مایع منی)
مواردی که درآزمایش اسپرموگرام مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از:
- مدت زمان مایع شدن:
مایع منی، هنگام انزال لخته شده و به صورت یک ژل غلیظ است و پس از انزال و در دمای ۳۷ درجه‌ی سانتی‌گراد، در عرض ۵ تا ۴۵ دقیقه به حالت شفاف و مایع در خواهد آمد. مدت زمان مایع شدن یعنی زمانی که لازم است تا نمونه اسپرم از حالت غلیظ و لخته ای به حالت مایع تبدیل گردد.
لخته شدن و ژله ای بودن مایع منی توسط فعالیت سمینال وزیکول ها ایجاد می گردد و مایع شدن نمونه منی در نتیجه ترشحات آنزيمی پروستات است. آنالیز اسپرم (مایع منی)
رقیق بودن و لخته ای نبودن مایع منی ممکن است نشانه عدم وجود مجرای انزالي يا سمينال وزيكول‌ها باشد و همچنین در صورتی که نمونه منی به صورت کامل و در زمان ۳۰ دقیقه به حالت مایع تبدیل نگردد، ممكن است بيانگر نقص آنزيم‌های پروستاتی باشد.
- حجم مایع منی:
بعد از مایع شدن کامل مایع منی، تمام نمونه به وسیله‌ی پیپت و یا سرنگ به لوله‌ی آزمایش منتقل می‌شود و در این زمان حجم مایع منی اندازه‌گیری میگردد. حجم طبیعی مایع منی باید بین ۵/۱ تا ۵ میلی‌لیتر باشد.
- ویسکوزیته مایع منی:
بعد از مایع شدن کامل می‌توان به راحتی با مکش سرنگ میزان ویسکوزیته را مشخص نمود. ویسکوزیته مربوط به ميزان كشش نمونه‌ی مايع‌شده هنگام افتادن قطرات از نوك پيپت است.
اگر اين قطرات شكل بگيرند و آزادانه پايين بريزند ويسكوزيته نمونه، طبیعی است و اگر قطرات شكل نگيرند یا نمونه‌ی مایع منی نتواند به راحتي درون پيپت کشیده شود، ويسكوزيته بالا است. نمونه‌ای که ويسكوزيته‌ی شديداً بالایی دارد ممکن است مانع از توزیع يكسان اسپرم گردد.
- pH نمونه اسپرم:
pH، میزان اسیدیته یا قلیایی بودن مایع منی را اندازه می‌گیرد. pH طبیعی بعد از مایع شدن کامل بین۲/۷ تا ۸ است. با گذشت زمان و یا در صورت وجود التهاب در اندام‌‌های تولیدمثلی، pH مایع منی افزایش یافته و قلیایی می‌شود و بر عکس، در مواردی که بیماری‌‌های مزمن غده‌ی پروستات، کیسه منی و اپیدیدیم وجود داشته باشد، pH نمونه اسپرم به طرف اسیدی شدن تغییر می‌کند. غیر طبیعی بودن میزان pH مایع منی، باعث کشته شدن اسپرم ها شده و یا روی حرکت و نفوذ اسپرم به تخمک تأثیر می گذارد.
- تعداد اسپرم:
میزان طبیعی اسپرم‌ها، حداقل ۱۵ میلیون در هر میلی‌لیتر مایع منی است و این میزان برای باروری کافی است. اگر در هر میلی‌لیتر از نمونه بیش از ۲۵۰ میلیون اسپرم وجود داشته باشد، نمونه را پلی‌اسپرم می نامند یعنی تعداد اسپرم بیش از حد معمول است. میزان بسیار کم اسپرم، ممکن است باعث ناباروری مردان گردد.
- تعداد کل اسپرم در نمونه:
تعداد کل اسپرم نمونه از حاصل‌ضرب تعداد اسپرم‌ها در هر میلی‌لیتر مایع منی در حجم کل مایع منی به‌دست می‌آید که حد طبیعی آن ۳۹ میلیون به بالا می‌باشد. آنالیز اسپرم (مایع منی)
- ارزیابی تحرک اسپرم:
عامل اصلی در تعیین کیفیت مایع منی، تحرک اسپرم ها است. چون اسپرم های غیرمتحرک قادر به عبور از مجاری تناسلی زن نبوده و نمی‌توانند تخمک را بارور سازند. برای این ارزیابی، حداقل ۵۰ درصد اسپرم ها باید دارای حرکت پیش‌رونده باشند، در غیر این صورت ممکن است باعث ناباروری در مردان گردد. درجات مختلف حرکت اسپرم به صورت زیر می باشند:
Class A: اسپرم‌‌هایی که با سرعت، یک میدان میکروسکوپی را به‌طور مستقیم طی میکنند (حرکت پیش‌رونده).
Class B: اسپرم‌‌هایی که در میدان میکروسکوپی، حرکت رو به جلو دارند ولی یک میدان را به طور مستقیم طی نمی‌کنند (حرکت پیش‌رونده).
Class C: اسپرم‌‌هایی که حرکت رو به جلو ندارند و حرکت لرزشی، دورانی یا رفت و برگشتی دارند (حرکت غیرپیش‌رونده).
Class D: اسپرم‌‌هایی که هیچ‌گونه حرکتی ندارند.
نمونه‌ی اسپرموگرام طبیعی باید دارای حداقل ۴۰ درصد اسپرمهای متحرک و ۳۲ درصد اسپرم های دارای حرکت پیش‌رونده باشد.
- مورفولوژی یا شکل اسپرم:
بعد از موارد میزان تحرک و تعداد اسپرم، مورفولوژی اسپرم نیز عامل بسیار مهمی در باروری مردان است. ارزیابی مورفولوژی به صورت کمی و کیفی بوده و شامل تشخیص اسپرم های طبیعی از اسپرم های غیرطبیعی است.
اسپرم های غیر طبیعی ممکن است دارای دو سر یا دو دم باشند، دم کوتاه، سر کوچک، سر گرد و یا سر سوزنی داشته باشند. به طور طبیعی، حداقل ۳۰ درصد اسپرم ها باید دارای موفولوژی طبیعی باشند.
- بررسی وجود گلبولهای سفید در مایع منی:
وجود بیش از يك ميليون گلبول سفيد خون در هر یک میلی‌لیتر از مایع مني ممکن است بيانگر وجود عفونت در مجرای ادراری يا غدد جانبی باشد كه بخش بزرگي از پلاسمای مني را تشكيل مي‌دهد.
چنین عفونت‌هايي مي‌تواند منجر به ناباروری مردان گردد. برای تشخیص این موضوع، نمونه اسپرم بايد كشت داده شود تا ارگانيسم های مورد نظر تشخیص داده شوند و درمان مناسب انجام گیرد. آنالیز اسپرم (مایع منی)
- چسبیدن اسپرم ها به یکدیگر (آگلوتیناسیون):
چسبیدن اسپرم‌ها به یکدیگر ممکن است به صورت سر به سر، سر به دم و دم به دم باشد و علت آن ترشح آنتی‌بادی ضد اسپرم می‌باشد. چسبندگی، مانع حرکت اسپرم به داخل مخاط دهانه‌ی رحم می‌شود.
- تست فروکتوز:
این تست برای بررسی اضافه شدن مناسب فروکتوز توسط کیسه‌‌‌های منی به مایع منی به کار می‌رود. معمولاً در مواقعی که اسپرمی در نمونه مشاهده نشود سطح فروکتوز مایع منی را بررسی میکنند.
تست های تخصصی عملکرد اسپرم:
متخصصین آندرولوژی توسط تعدادی از تست‌ها توانایی زنده ماندن اسپرم بعد از انزال، توانایی نفوذ به درون تخمک و مشکلات اتصال اسپرم به تخمک را بررسی میکنند. در صورتی که فرد دارای تعداد کمی اسپرم باشد، در این شراط داشتن اسپرم های سالم عامل مهمی برای باروری وی به شمار می‌رود.
- تست آنتی‌بادی ضد اسپرم:
اگر بدن فرد ضد اسپرم های تولید شده آنتی‌بادی بسازد و آن‌ها را به‌عنوان عامل بیگانه تلقی کند، منجر به ناباروری میگردد. این تست حضور آنتی‌بادی‌های تولید شده ضد اسپرم را تشخیص می‌دهد.
- تست نفوذ اسپرم:
برای تأیید توانایی نفوذ اسپرم به تخمک و بارور کردن آن، تست نفوذ اسپرم (SPA) انجام می گیرد. در این تست معمولاً از تخمک های موش (هَمستِر) استفاده می‌شود تا قابلیت نفوذ اسپرم به تخمک بررسی شود.
پس از جدا كردن تخمك از همستر و برداشتن پوشش آن (زونا)، تخمک‌ها را به همراه اسپرم در انكوباتور به مدت ۲۴ ساعت نگهداری مي‌کنند. پس از ۲۴ ساعت تخمک ها را از نظر تعداد اسپرم‌هايي كه به داخل آن‌ها نفوذ كرده‌اند مورد ارزيابی قرار مي‌دهند. این تست به ندرت استفاده می‌شود.
- تست ناحیه‌ی هِمی‌زونا:
در تست ناحیه‌ی هِمی‌زونا (Hemizona assay)، تخمک‌‌های غیرقابل استفاده‌ی انسان به دو نیم تقسیم می‌شوند. هدف این روش بررسی توانایی اسپرم در نفوذ به خارجی‌ترین لایه‌ی محافظ تخمک است.
- واکنش آکروزوم:
در تست واکنش آکروزوم مشخص می‌شود که آیا سر اسپرم‌ها توانایی انجام تغییرات شیمیایی لازم برای حل کردن پوسته‌ی خارجی سخت تخمک را دارند یا خیر.
- تورم هیپواسموتیک:
در تست سنجش تورم هیپواسموتیک از یک قند خاص به همراه محلول نمکی استفاده میکنند تا دم اسپرم و توانایی نفوذ آن به داخل تخمک را ارزیابی کنند. دم اسپرمهای سالم برخلاف اسپرمهای غیرطبیعی یا مرده که متورم نمی‌شوند، تمایل به متورم شدن در محلول نمکی را دارند.
- آنالیز هورمونی:
هورمون‌‌‌هایی که توسط غدد هیپوفیز، هیپوتالاموس و بیضه‌ها تولید می‌شوند نقش مهمی در تکوین جنسی و تولید اسپرم ایفا میکنند. اختلال در ترشح باقی هورمون‌ها و یا ناهنجاری در اندام ها نیز منجر به ناباروری مردان می‌شود. معمولاً آزمایش خون برای تعیین سطح هورمون های تستوسترون، LH، FSH، تیروئید، پرولاکتین و دیگر هورمون‌‌‌های رایج مردانه انجام می‌شود. آنالیز اسپرم (مایع منی)
- آنالیز ادرار:
حضور گلبولهای سفید خون در ادرار نشانه‌ی عفونت ادراری است. وجود اسپرم در ادرار فرد نیز نشانه‌ی پس‌روی اسپرم‌ها به سمت مثانه به جای خروج از آلت تناسلی مرد (انزال پس‌رونده) می‌باشد که می‌تواند یکی از علل ناباروری مردان باشد.
در صورتی که علت ناباروری با انجام تست های ذکر شده در بالا نیز مشخص نگردید، متخصص آندرولوژی درخواست انجام تست های ژنتیکی برای بررسی وجود اختلالات کروموزومی را می دهد.
منبع: مام